در دنیای پیشرفته و تخصصی امروز، شناخت دقیق و علمی از ترکیبات شیمیایی، به ‌ویژه موادی که در حوزه‌ی آنالیز و شناسایی مواد آلاینده مورد استفاده قرار می‌گیرند، اهمیت فوق‌ العاده‌ای پیدا کرده است. یکی از این مواد خاص و پرکاربرد، کرومتروپیک اسید (Chromotropic Acid) می‌باشد؛ ترکیبی که به دلیل خواص منحصربه‌فرد خود، نقش کلیدی در شناسایی مواد سمی به‌ویژه فرمالدهید دارد.

استفاده از این ماده در آزمایشگاه‌های شیمی، صنایع غذایی، محیط زیست و داروسازی روزبه‌روز در حال افزایش است. در این مقاله به بررسی جامع، دقیق و علمی از این ترکیب، کاربردهای آن، روش استفاده، مزایا و معایب آن خواهیم پرداخت.

کرومتروپیک اسید چیست؟

کرومتروپیک اسید یک ترکیب آلی گوگرد دار با ساختار نفتالن دی‌سولفونیک اسید است. این ماده دارای دو گروه سولفونیک (–SO₃H) و دو گروه هیدروکسی (–OH) روی یک حلقه نفتالن می‌باشد که همین ساختار موجب واکنش‌پذیری بالای آن با ترکیبات آلدهیدی می‌شود.

• نام علمی: 1,8-dihydroxynaphthalene-3,6-disulfonic acid
• فرمول شیمیایی: C₁₀H₈O₈S₂
• جرم مولکولی: 320.29 گرم بر مول
• ساختار مولکولی: دارای دو حلقه بنزنی متصل به دو گروه هیدروکسی و دو گروه سولفونیک

این ترکیب در آب به ‌راحتی حل می‌شود اما در حلال‌های آلی مانند اتانول، کلروفرم و اتر نامحلول است. یکی از ویژگی‌های مهم کرومتروپیک اسید، تولید رنگ بنفش تند در واکنش با فرمالدهید در محیط اسیدی است که همین ویژگی، پایه‌ی اصلی کاربردهای تحلیلی آن می‌باشد.

جدول خواص فیزیکی و شیمیایی کرومتروپیک اسید

ویژگی	مقدار / توضیح
نام علمی (IUPAC)	1,8-dihydroxynaphthalene-3,6-disulfonic acid
فرمول شیمیایی	C₁₀H₈O₈S₂
جرم مولکولی	320.29 گرم بر مول
ظاهر فیزیکی	بلورهای زرد یا سفید
نقطه ذوب	حدود 300 درجه سانتی‌گراد (با تجزیه)
نقطه جوش	تجزیه می‌شود قبل از رسیدن به نقطه جوش
انحلال‌پذیری در آب	به‌راحتی محلول
انحلال‌پذیری در حلال‌های آلی	نامحلول در اتانول، کلروفرم، اتر و سایر حلال‌های آلی
پایداری	پایدار در شرایط خشک، خنک و دور از نور مستقیم
واکنش‌پذیری مهم	واکنش سریع با فرمالدهید در محیط اسیدی و تولید کمپلکس بنفش‌رنگ قابل اندازه‌گیری
کاربرد اصلی	شناسایی و اندازه‌گیری فرمالدهید در نمونه‌های غذایی، محیطی، پزشکی و صنعتی

 

کاربردهای کرومتروپیک اسید در صنایع و آزمایشگاه‌ها

کرومتروپیک اسید به دلیل توانایی خاص خود در شناسایی آلدهیدها، به‌ویژه فرمالدهید، در صنایع مختلف کاربردهای گسترده‌ای دارد. این کاربردها به‌ویژه در بخش‌های کنترل کیفیت، تحقیق و توسعه، و پایش محیطی اهمیت زیادی دارند.

۱. کاربرد در شناسایی فرمالدهید

مهم‌ترین کاربرد این ماده در شیمی تجزیه، شناسایی و اندازه‌گیری دقیق فرمالدهید است. فرمالدهید به عنوان یک آلاینده سمی در بسیاری از صنایع استفاده می‌شود؛ از جمله در تولید چسب‌های صنعتی، فرآوری چوب، تولید منسوجات، صنایع پلاستیک، و حتی در نگهداری مواد غذایی.

کرومتروپیک اسید در محیط اسیدی، به‌ویژه در حضور اسید سولفوریک غلیظ، با فرمالدهید واکنش می‌دهد و ترکیبی بنفش ‌رنگ تولید می‌کند. این تغییر رنگ یکی از روش‌های شناخته‌شده و سریع برای تشخیص کیفی و کمی فرمالدهید است.

۲. کاربرد در صنایع غذایی

در برخی کشورها، به‌صورت غیرمجاز از فرمالدهید (فرمالین) به‌عنوان نگهدارنده‌ی مواد غذایی مثل ماهی، گوشت و میوه‌ها استفاده می‌شود. استفاده از کرومتروپیک اسید در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت غذا، امکان تشخیص دقیق این ماده سمی را فراهم می‌کند. این روش حتی در مقادیر بسیار کم (ppb) نیز قادر به تشخیص فرمالدهید است.

۳. پایش کیفیت هوا و آب

در محیط‌های صنعتی و شهری، فرمالدهید یکی از آلاینده‌های مهم هوا به شمار می‌رود. برای بررسی کیفیت هوا و تعیین وجود فرمالدهید، کرومتروپیک اسید یکی از ابزارهای ساده، دقیق و کم‌هزینه محسوب می‌شود.

همچنین در پایش کیفیت آب، برای شناسایی ترکیبات فرمالدهیدی موجود در منابع آب شرب یا فاضلاب‌های صنعتی استفاده می‌شود.

۴. استفاده در صنایع داروسازی و پزشکی

در برخی فرآیندهای دارویی، از فرمالدهید یا مشتقات آن استفاده می‌شود. برای اطمینان از خلوص نهایی محصول و عدم وجود باقی‌مانده‌های این ماده، کرومتروپیک اسید به عنوان معرف تحلیلی استفاده می‌شود.

واکنش شیمیایی کرومتروپیک اسید با فرمالدهید

در این واکنش، کرومتروپیک اسید در محیطی اسیدی (معمولاً با اسید سولفوریک غلیظ) با فرمالدهید ترکیب می‌شود و محصولی بنفش‌رنگ تولید می‌کند. شدت این رنگ با غلظت فرمالدهید رابطه مستقیم دارد و می‌توان آن را با اسپکتروفتومتر در طول موج ۵۷۰ نانومتر اندازه‌گیری کرد.

واکنش کلی:

Chromotropic Acid + HCHO + H₂SO₄ → Purple Complex (absorbs at 570 nm)

 

این واکنش به‌دلیل سادگی، دقت بالا و حساسیت زیاد، یکی از روش‌های مرجع در استانداردهای بین‌المللی برای اندازه‌گیری فرمالدهید محسوب می‌شود.

روش آزمایشگاهی استفاده از کرومتروپیک اسید

مواد مورد نیاز

• محلول استاندارد فرمالدهید
• کرومتروپیک اسید
• اسید سولفوریک غلیظ
• اسپکتروفتومتر
• بالن ژوژه، پیپت، حمام آب گرم

مراحل انجام آزمایش

1. محلول کرومتروپیک اسید را در آب مقطر تهیه کنید.
2. مقدار مشخصی از نمونه مشکوک به فرمالدهید را به آن اضافه کنید.
3. چند قطره اسید سولفوریک غلیظ اضافه کرده و به‌خوبی مخلوط کنید.
4. محلول را در دمای ۹۰ درجه به مدت ۱۵ دقیقه در حمام آب گرم قرار دهید.
5. پس از خنک شدن، شدت رنگ بنفش ایجاد شده را با اسپکتروفتومتر در طول موج ۵۷۰ نانومتر اندازه‌گیری کنید.
6. با مقایسه با منحنی استاندارد، میزان فرمالدهید موجود را محاسبه نمایید.

مزایای استفاده از کرومتروپیک اسید

استفاده از این ماده در آنالیزهای شیمیایی، به‌ویژه شناسایی فرمالدهید، مزایای فراوانی داره که باعث محبوبیت اون در آزمایشگاه‌ها و مراکز کنترل کیفیت شده:

۱. دقت و حساسیت بالا

این ماده قادر است حتی مقادیر بسیار ناچیز فرمالدهید (در حد ppb) رو با دقت بالا شناسایی کنه. این ویژگی به‌خصوص در صنایع غذایی و پزشکی بسیار حیاتی است.

۲. سهولت استفاده

این ماده به‌راحتی در آب حل می‌شه و نیاز به آماده‌سازی پیچیده نداره. واکنش شیمیایی اون با فرمالدهید سریع و واضح هست و رنگ ایجادشده کاملاً قابل مشاهده است.

۳. هزینه پایین

در مقایسه با بسیاری از روش‌های پیشرفته مثل کروماتوگرافی گازی یا طیف‌سنجی جرمی، استفاده از کرومتروپیک اسید ارزان‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تره.

۴. نیاز نداشتن به تجهیزات پیچیده

برای انجام آزمایش با کرومتروپیک اسید تنها به وسایلی مثل اسپکتروفتومتر و لوازم آزمایشگاهی ساده نیاز دارید. این باعث میشه در مناطق کمتر توسعه‌یافته هم قابل اجرا باشه.

معایب و محدودیت‌های کرومتروپیک اسید

با وجود مزایای زیاد، استفاده از کرومتروپیک اسید هم محدودیت‌هایی داره که باید در نظر گرفته بشه:

۱. وابستگی به اسید سولفوریک

برای انجام واکنش، نیاز به محیط اسیدی قوی (H₂SO₄) هست که هم خطرناک و هم خورنده‌ست. کار با این ماده باید با احتیاط کامل صورت بگیره.

۲. احتمال تداخل با ترکیبات مشابه

در برخی موارد، ترکیبات دیگر آلدهیدی یا ترکیبات آروماتیک می‌تونن با کرومتروپیک اسید واکنش بدن و منجر به نتایج اشتباه یا مثبت کاذب بشن.

۳. محدود بودن کاربرد در برخی شرایط

در برخی صنایع که محیط بسیار قلیایی یا دمای بالا دارند، پایداری کرومتروپیک اسید ممکنه کاهش پیدا کنه.

مقایسه کرومتروپیک اسید با سایر روش‌های شناسایی فرمالدهید

روش	دقت	هزینه	نیاز به تجهیزات پیشرفته	سرعت پاسخ
کرومتروپیک اسید	بالا	پایین	خیر	بالا
HPLC (کروماتوگرافی مایع)	بسیار بالا	بالا	بله	متوسط
GC-MS (طیف‌سنجی جرمی)	بسیار بالا	بسیار بالا	بله	پایین
کیت‌های تجاری سریع	متوسط	متوسط	خیر	بسیار بالا
تست‌های رنگ‌سنجی ساده	پایین	بسیار پایین	خیر	بالا

 

نکات ایمنی در استفاده از کرومتروپیک اسید

استفاده از مواد شیمیایی در آزمایشگاه همیشه نیاز به رعایت نکات ایمنی داره و کرومتروپیک اسید هم از این قاعده مستثنی نیست.

مهم‌ترین نکات ایمنی:

• همیشه از دستکش، عینک محافظ و روپوش استفاده کن.
• از تماس مستقیم با پوست یا استنشاق بخارات اسیدی حاصل از واکنش اجتناب کن.
• محلول‌های واکنش‌دهنده رو در هود شیمیایی تهیه و استفاده کن.
• مواد زاید حاصل از آزمایش رو به‌درستی و طبق مقررات زیست‌محیطی دفع کن.

کیان شیمی فردوس نماینده مرک در ایران

اگر به دنبال خرید کرومتروپیک اسید مرک با کیفیت بالا و قیمت مناسب هستید، شرکت ما یکی از معتبرترین و تخصصی‌ترین مراکز عرضه این محصول در ایران به شمار می‌رود.

چرا خرید از کیان شیمی فردوس؟

• تضمین کیفیت: کرومتروپیک اسید ارائه‌ شده توسط کیان شیمی فردوس، دارای بالاترین درجه خلوص و تأییدیه‌های معتبر آزمایشگاهی است.
• قیمت رقابتی: به دلیل واردات مستقیم و حذف واسطه‌ها، قیمت‌ها مناسب و رقابتی است.
• ارسال سریع به سراسر کشور: ارسال مطمئن و بسته‌ بندی استاندارد برای تحویل سریع و سالم محصول.
• مشاوره تخصصی: تیم فنی شرکت آماده پاسخگویی به تمام سوالات علمی، فنی و کاربردی شما درباره محصول است.

 

محصولات مرتبط

علاوه بر کرومتروپیک اسید مرک، شما می‌توانید سایر محصولات مرک را با تضمین کیفیت و قیمت مناسب خریداری نمایید. همچنین کیان شیمی فردوس سایر محصولات مرک را نیز  تأمین‌کننده سایر مواد شیمیایی مورد نیاز در صنایع غذایی، داروسازی، محیط زیست و آزمایشگاهی نیز هست.

راه‌های ارتباط:

• وب‌سایت: https://kiyanshimi.com/
• تلفن تماس: 02144802839

جمع‌بندی

کرومتروپیک اسید، یک ترکیب منحصر به ‌فرد در دنیای شیمی تحلیلی است که با واکنش خاص خود با فرمالدهید، امکان شناسایی سریع و دقیق این ماده سمی را فراهم می‌کند. در این مقاله سعی کردیم به‌صورت جامع و دقیق، تمام ابعاد این ماده از جمله ساختار، خواص، کاربردها، مزایا، معایب، روش استفاده و مقایسه با سایر روش‌های تحلیلی را بررسی کنیم.